روزنامه نو زوریخ می نویسد، افغانستان در چنگ گروه تروریستی طالبان قرار دارد و این برای نخستین‌بار است که پس از دهه‌ها اشغال، جنگ‌های داخلی و هرج‌ومرج، واقعاً قدرت در دست یک گروه مشخص قرار گرفته است. این خبرگزاری وضعیت افغانستان را نسبت به گذشته باثبات‌تر می داند، به همین دلیل، دولت‌های اروپایی تحت فشار قرار دارند تا پناهجویان اهل افغانستان را به کشورشان بازگردانند.
در این گزارش آمده است که مقام‌های بلندپایه‌ی دبیرخانه‌ی امور مهاجرت سوئیس (SEM) در شهر برن، اخیراً در اسنادی محرمانه داخلی یک ایده‌ی حساس و بحث‌برانگیز را مطرح کرده‌اند: اخراج گروهی خاص از پناهجویان افغانستان، یعنی قوم پشتون. این قوم، بزرگ‌ترین گروه قومی در افغانستان است و اکثریت اعضای طالبان از میان آنها جذب می‌شوند.
این رسانه در ادامه می نویسد، تفکر پشت این طرح واضح است: پناهجویان اهل افغانستان که از همان قوم طالبان (پشتون) هستند، شاید کمتر از سوی حکومت تروریستی طالبان مورد تهدید قرار گیرند، نسبت به کسانی که به اقوام دیگر تعلق دارند. در این اسناد، اخراج پشتون‌ها به عنوان نمونه‌ای برای تغییر راهبرد سیاسی مطرح شده است؛ تغییری که می‌تواند مسیر بازگرداندن گسترده پناهجویان اهل افغانستان را هموار کند.
چنین تغییری در سیاستهای دولت فدرال، یک تحول بزرگ خواهد بود. چرا که از یک سو، سوئیس معمولاً افراد را بر اساس معیارهای قومی اخراج نمی کند. ناظران می‌گویند که نمونه‌ای مشابه این در گذشته دیده نشده است.
از سوی دیگر، پناهندگان اهل افغانستان در سوئیس در سال‌های اخیر به‌طور کلی از حق ماندن برخوردار بوده‌اند. تازه در سال گذشته برای نخستین بار برخی از پناهندگان مجرم از کشور اخراج شدند. همچنین، از ماه آوریل امسال، مردان مجرد در صورتی که سالم باشند و در افغانستان دارای شبکه ارتباطی خانوادگی یا اجتماعی باثبات باشند، می‌توانند به کشورشان بازگردانده شوند.
از سقوط کابل تا حمله در مانهایم آلمان
اسنادی که روزنامه نو زوریخ بر اساس قانون دسترسی به اطلاعات دریافت کرده است، مربوط به پاییز ۲۰۲۴ هستند. این اسناد نشان می‌دهند که نگرش نسبت به پناهندگان افغانستان چگونه تغییر کرده است. تقریباً چهار سال پیش، زمانی که آخرین سربازان آمریکایی از افغانستان خارج شدند و پایتخت کابل به دست طالبان افتاد، احساس همدردی عمومی بیشتر از هر چیز دیگری وجود داشت. اروپا با شوک نظاره‌گر بود که چگونه مردم افغانستان ناامید به چرخ‌های هواپیماهای نظامی آمریکایی چسبیدند و جان خود را از دست دادند. در آن زمان در مورد سرنوشت زنان افغانستان صحبت می‌شد که تحت طالبان حقوقی نخواهند داشت. همچنین نگرانی‌ها درباره سرنوشت نیروهای محلی که از سال ۲۰۰۱ از نیروهای نظامی غربی حمایت می‌کردند و حالا قربانی انتقام طالبان خواهند شد، مطرح بود.
اما امروز، همدردی به طور عمده از بین رفته است. صحبت‌ها به ترور و جرم و جنایت معطوف شده است. مسئول عمده این تغییر، یک سری حملات تروریستی اسلام‌گرایانه در آلمان است. در مه ۲۰۲۴، یک پناهنده اهل افغانستان که از طرفداران دولت اسلامی داعش بود، در مانهایم مقابل دوربین‌ها یک پلیس را با چاقو کشت و پنج نفر دیگر را زخمی کرد. در فوریه ۲۰۲۵، یک پناهنده ۲۴ ساله اهل افغانستان خودرویی را به جمعیت معترضان در مونیخ کوبید. در این حادثه، یک مادر و فرزند دو ساله‌اش کشته شدند و ۵۴ نفر زخمی شدند. هر دو عامل این حملات از سوی دولت آلمان پناهندگی دریافت کرده بودند. چندین حمله دیگر اسلام‌گرایانه توسط پناهندگان از کشورهای مسلمان مختلف نیز تصویری مشابه ایجاد کرد.
حال در پی افزایش فشار بر مقامات مهاجرتی در سوئیس، اسنادی از پاییز ۲۰۲۴ منتشر شده است که نشان می‌دهد نگرش نسبت به پناهندگان افغانستان تغییر کرده است. در این اسناد، رئیس اداره بازگشت دبیرخانه مهاجرت سوئیس به رئیس دبیرخانه مهاجرت فعلی، وینچنزو ماچیولی، نوشته است که با توجه به حملات تروریستی در آلمان (مانهایم و زولینگن)، تغییراتی در سیاستهای پناهندگی، از جمله بازگشت اجباری بر اساس معیارهای قومی، ممکن است مورد بررسی قرار گیرد. او همچنین پیشنهاد کرده است که راه‌اندازی برنامه‌ای برای بازگشت گسترده پناهندگان افغانستان باید با تغییر استراتژیک در سیاست پناهندگی، مانند بازگشت پشتون‌ها یا پروازهای ویژه، همراه باشد.
با این حال، در حال حاضر، مقامات سوئیسی اعلام کرده‌اند که هیچ‌گونه برنامه‌ای برای بازگشت اجباری پناهجویان افغانستان بر اساس معیارهای قومی وجود ندارد. آنها تأکید کرده‌اند که هدف از این اسناد، ارائه مثال‌هایی برای روشن‌تر کردن شرایطی بوده است که ممکن است منجر به راه‌اندازی برنامه‌های بازگشت شود.
در پارلمان سوئیس نیز برخی نمایندگان سیاسی از جمله پاسکال اشمید، نماینده حزب ضد مهاجر مردم سوئیس (SVP)، این رویکرد را جالب دانسته‌اند و معتقدند که سوئیس باید در مقیاس وسیع‌تری پناهندگان افغانستان را اخرج کند. او اشاره کرده است که برخی افراد به افغانستان سفر می‌کنند یا پناهجویانی که به کشورشان بازمی‌گردند تا بستگان خود را ملاقات کنند، نشان‌دهنده امکان‌پذیری بازگشت، به ویژه برای مجرمان، است.
حتی در حزب لیبرال (FDP)، که مدتی است سیاست سخت‌تری در زمینه پناهندگی را دنبال می‌کند، این ایده با استقبال روبه‌رو شده است. کریستیان وُسِرفالن، نماینده پارلمان از حزب FDP می‌گوید: «اگر به این نتیجه برسیم که برخی گروه‌های قومی در افغانستان امن هستند، بازگشت آنها قابل قبول خواهد بود.»
نیکولو پاگانینی، نماینده پارلمان از حزب میانه می‌گوید که دلایل پناهندگی مهم است، نه قومیت. «من فرض می‌کنم که هم پناهندگان پشتون با دلایل پناهندگی وجود دارند و هم پشتون‌هایی که دلایل پناهندگی ندارند.» او معتقد است که بازگشت به افغانستان اصولاً ضروری و صحیح است. «اما این باید فارغ از قومیت باشد.»
انتقاد اصولی از سوی حزب سوسیالیست‌ها (SP) مطرح می‌شود. سلین ویدمر، نماینده حزب SP در پارلمان می‌گوید: «من این را بسیار مشکل‌ساز می‌بینم که افراد به کشور تحت حکومت رژیم تروریستی طالبان بازگردانده شوند، صرف‌نظر از اینکه متعلق به چه قومیتی هستند.» پناهندگانی که بازگشت داده شوند، با شکنجه و دیگر نقض‌های شدید حقوق بشری مواجه خواهند شد. این موضوع با سنت بشردوستانه سوئیس مغایرت دارد.
طالبان اخراج شدگان را مجازات خواهند کردروزنامه نو زوریخ در پایان می نویسد، ایده‌ی بازگشت پناهجویان به افغانستان احتمالاً به راحتی قابل اجرا نخواهد بود. زیرا دولت سوئیس نمی‌داند که چه تعداد پناهنده اهل افغانستان در سوئیس اصلاً به قوم پشتون تعلق دارند. همچنین در همه‌ی موارد نیز مشخص نیست که هر فرد به کدام قوم تعلق دارد. یکی نمونه علی جان خوشی هست. او ۱۲ سال پیش از افغانستان به سوئیس پناهنده شد و امروز دارای اقامتی نوع C است. مادر او از قوم پشتون و پدرش از قوم هزاره است. او می‌گوید: «من پشتون و هزاره هستم و هر دو زبان، پشتو و دری، را صحبت می‌کنم.»
علی جان خوشی هشدار می‌دهد که بازگشت پشتون‌ها به افغانستان خطرناک خواهد بود. او می‌گوید: «طالبان می‌دانند که چه کسانی از افغانستان فرار کرده‌اند و بازگشت‌کنندگان را مجازات خواهند کرد، حتی اگر آنها پشتون باشند.» اما خوشی همچنین می‌گوید که وضعیت در افغانستان بسته به منطقه متفاوت است. «در شهرها وضعیت نسبتاً امن‌تر است، طالبان در آنجا کمی آزادتر عمل می‌کنند. در کوه‌ها رژیم سخت‌تری حاکم است.»
در کوتاه‌مدت، اگر سوئیس بخواهد پناهجویان افغانستان را به کشورشان برگرداند، به نظر نمی‌رسد راهی برای اجتناب از مواجهه با طالبان وجود داشته باشد. و این فشار برای بازگشت آنها به نظر می‌رسد که در حال افزایش است. هر حمله جدید در اروپا، هر آمار منفی جدید جرم و جنایت، به این روند افزوده می‌شود. حتی در کشورهای همسایه نیز نشانه‌ها روشن است: روز سه‌شنبه دولت جدید آلمان تحت رهبری صدراعظم فریدریش مرز قدرت را به دست می‌گیرد که تغییر سیاست پناهندگی را وعده داده است. این تغییرات احتمالاً بر روند تحولات در سوئیس نیز تأثیرگذار خواهد بود.
Photo by Farid Ershad on Unsplash